/r/ sesini söyleyememe en sık karşılaşılan konuşma problemlerinden biridir. Bu problem sadece çocuklarda görülen bir problem değildir yetişkinlerde de görülmektedir. Özellikle medya dünyasında bu probleme sahip ünlülerin olması bu problemin bilinirliğni arttırmaktadır. Peki nedir bu /r/ sesi neden söylenemez ve nasıl tedavi edilir.
Her ses, o sesi üretebilmek için gereken dil, dudak, damak ve çene koordinasyonu geliştikçe üretilir. Bu nedenle sesler belirli bir gelişim sırasıyla edinilir. /r/ sesinin genel olarak 4,5 -5 yaş civarına doğru üretilebilmesi beklenir. Terapiye başlamak için de 4,5 yaşı beklemek uygundur. Ancak, eğer çocuk bu durumun farkında ve söyleyemediği için rahatsız oluyorsa, o zaman biraz daha erken terapiye başlanabilir. /r/ sesinin üretilmemesi özellikle küçük yaşlarda ailelerin kulağına sevimli gelmektedir, ancak bu durum zamanında düzelmediğinde ve çocuğun yaşı büyümeye başladığında giderek sevimliliğini yitirmektedir. 5 yaşını geçmiş bir çocuk hala /r/ sesini doğru üretemiyorsa kendiliğinden düzelmesini beklemek yerine terapi sürecine başlamak önemlidir.Zira yanlış kullanım alışkanlığı devam ettikçe bu alışkanlığı kırmak da daha zor olacaktır./r/ sesini üretemeyen çocuklarda bir an önce konuşma terapisine başlayarak kısa sürede sesi doğru çıkarmayı öğretmek uzun vadede birçok olası problemin de önüne geçmeyi sağlar. Okuma yazma öğrenildiği zaman, /r/ yerine başka bir ses üreten çocuk, okurken ve yazarken de bu iki sesi karıştırabilir. Dolayısıyla bu, akademik performasını da etkileyebilecek bir problem olabilir.
Öncelikle bu konuda tedavi için mutlaka bir dil ve konuşma bozuklukları uzmanı ile çalışmak önemlidir. Tüm seslerin üretimi için dil, damak, çene gibi konuşma organlarının belirli bir hareket yapması gerekir. /r/ sesini üretebilmek için de gerekli olan dil hareketini doğru yapabilmek gerekir. Konuşma terapisi ile /r/ derken yapılması gereken doğru dil hareketi öğretilir. Ayrıca çocuklara /r/ sesinin yerine ürettiği sesle /r/ arasındaki farkı anlatmak da önemlidir. /r/ sesini doğru söylemeyi öğrendikten sonra bile çocuk konuşmasında eski hataları yapmaya devam edebilir. Doğru dil hareketini yapabilmek kadar, bu hareketi kelimeler ve cümleler içinde tekrarlayıp egzersiz yapmak da önemlidir. Terapide çocuk için egzersizler hazırlanır ve terapi esnasında yoğun olarak pratik yapılır. Çalışılan egzersizler eve ödev verilir ve bir sonraki terapi seansına kadar pekiştirilmesi istenir. Ailelerin dil ve konuşma bozuklukları uzmanı ile işbirliği içinde olması çok önemlidir. Evde terapide yapılanların pekiştirilmesi çocuğun doğru sesi daha çabuk genellemesini ve terapinin daha kısa sürmesini sağlar.
/r/ söyleyememe bir artikülasyon bozukluğudur. Ve çoğunlukla yanlış öğrenmeler ve yanlış alışkanlıklar neticesinde olur. Bazen genetik faktörler, işitme ile ilgili sorunlar da bu problemin olumasında etkili olabilir. Ayrıca dil bağının kısa olması gibi durumlar da /r/ sesinin üretiminin hatalı olmasına neden teşkil edebilir. Ancak dil bağı genelde sanılanın aksine nadir görülen bir durumdur.
Çünkü /r/ sesi zor bir pozisyonda üretilir /r/ sesini üretmek için dilucu hem yukarı hem de geriye doğru hareket ettirilir. Ayrıca /r/ sesi önce ve sonrasındaki seslerden etkilenerek pozisyonu değiştiren bir sestir. Yani etrafındaki seslere göre değişir. Bu nedenle de diğer seslere göre biraz daha zorlanılan bir sestir./r/ sesinin bir diğer özelliğide bu sesin akıcı bir ses olmasıdır yani /r/ sesini üretmediğinizde kelimelerin anlamı değişmez. Bu da /r/ sesinin üretilmemesinde rol oynar.
Sesi doğru üretmeyi öğrenmek her yaş için mümkündür. Yaygın inanışın aksine, ergenler veya yetişkinler de konuşma terapisi ile /r/ leri doğru üretebilirler. Yanlış dil alışkanlığı yerleşmiş olduğu için daha fazla efor gerektirse de sesi doğru üretmeyi öğrenmek mümkündür.
Hafize Eva Yılmaz
Dil ve Konuşma Terapisti